جایگاه منسوجات فنی در صنعت نساجی

جایگاه منسوجات فنی در صنعت نساجی

دکتر میررضا طاهری اطاقسرا

عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی امیرکبیر

1. خواهشمند است توضیحاتی کلی در خصوص منسوجات فنی بفرمایید.

منسوجات فنی همان محصولات مصرفی صنایع نساجی به غیر از پوشاک معمولی هستند که عمدتاً در صنایع دیکر کاربرد دارند. درواقع، این محصولات به عنوان مواد اولیه در صنایعی همچون ساختمان، اتومبیل، راه‌سازی، هواپیماسازی و …. مورداستفاده قرار می‌گیرد. به اینگونه محصولات صنایع نساجی، منسوجات فنی یا صنعتی (Technical Or Industrial Textile) گفته می‌شود. به عنوان مثال، البسه کارگرانی که با آتش یا شعله سروکار دارند، با رویکرد مقاومت در برابر حرارت، مواد شیمیایی، مواد باکتریایی و …. از مواد اولیه، طرح، بافت و نقشه خاصی برخوردار است و در بازار معروف به منسوجات حفاظتی یا ایمنی (Protective Textile)  می‌باشند.

2. از عوامل مؤثر در تولید منسوجات فنی می‌توان به چه مواردی اشاره کرد؟

به طور کلی توجه هم‌زمان به چند عامل در تولید منسوجات فنی بسیار ضروری و حساس است. اولین عامل، مواد اولیه مورداستفاده در منسوج است که با توجه به مصرف نهایی آنها می‌تواند متفاوت باشد. به عنوان مثال پارچه مورد استفاده در البسه آتش نشانان باید ذاتاً نسوز باشد و از مواد اولیه و الیاف خاصی تولید می­شود ضمن اینکه طراحی و دوخت آنها نیز باید به گونه ای باشد که حداکثر محافظت از آتش­نشان را در مقابل آتش به همراه داشته باشد. در مقابل، البسه افرادی که در محیطهای با شعله یا اجسام گداخته سروکار دارند لازم نیست که از الیاف ذاتا نسوز تهیه شود و فقط لازم است که مواد اولیه مصرفی مقاوم در برابر شعله باشد. از دیگر فاکتورهای مؤثر بر منسوحات صنعتی، ترکیبات مواد اولیه و مشخصات مواد مورد استفاده است، به عنوان مثال جنس (طبیعی یا مصنوعی بودن) و نوع نخ (تولید شده از الیاف کوتاه یا انواع نخهای فیلامنتی)، چند لا بودن نخ، نمره نخ، سیستم ریسندگی و کیفیت آنها بسیار حائز اهمیت است.

بعد از جنس و نوع نخ مورد استفاده، ساختمان یا روش تولید پارچه و طرح و مشخصات بافت و ویژگیهای ساختمان  پارچه‌ای که از این نخ‌ها بافته می­شود است که تعیین کننده رفتار منسوجات فنی است و باید موردتوجه قرار گیرد. بعد از بافتو تولید پارچه، نوع تکمیلی که بر روی پارچه‌ها صورت می‌گیرد، از دیگر عوامل تأثیرگذار بر کیفیت و بویژه رفتار مورد انتظار منسوجات فنی است. برای اهداف، رفتارها و مصارف خاص از مواد و روشهای تکمیل ویژه­ای برای پارچه­های تولید شده استفاده می­شود. مثلا برای تکمیل‌هایی همچون ضد چروک، ضدآب یا ضدباران، ضدچرک، و ….. از مواد و روشهای تکمیلی ویژه­ای استفاده می­شود که ضمن دادن ویژگی مورد نظر به پارچه به سایر خواص پارچه صدمه نزند و یا دوام و عمر مصرف منسوج را کاهش ندهد. البته لازم است ذکر شود که در کنار انواع تکمیلهای شیمیایی و تر که می­توان برای پارچه­های منسوجات فنی استفاده کرد، انواع تکمیلهای مکانیکی هم وجود دارند که برای بعضی اهداف از آنها بهره گرفته می­شود. نوع کاربرد محصول نهایی هم از آخرین پارامترهای موردنظر است که توجه به آن ضروری است. در محصول نهایی، پارچه به عنوان ماده اولیه است که نحوه ساخت آن هم باید بسیار خاص باشد همچون پارچه مورداستفاده در ایربک اتومبیل که باتوجه به نوع مصرف نهایی توجه به تمام پارامترها و عوامل موردنظر الزامی و ضروری است. درواقع، تمام این فاکتورها از نوع مواد اولیه، تولید نخ مورداستفاده در پارچه، نوع بافت پارچه تولیدی (Woven, Knitted Nonwoven and …) و نوع تکمیل و طراحی نهایی آن دست به دست هم می‌دهند تا یک منسوج فنی یا صنعتی و یا Hi-Tech با قابلیت چندکاربردی برای مصارف خاص تولید گردد.

3. منسوجات فنی یا صنعتی بر چه اساسی طبقه‌بندی می‌شوند؟

دسته‌بندی این نوع منسوجات براساس نوع کاربرد در صنایع مختلف صورت می­پذیرد. از این رو، تولید آنها با توجه به مصرف نهایی از انتخاب الیاف تا بعد از دوخت و دوز از دسته‌بندی‌های متفاوتی برخوردار است. الیاف، نخ، پارچه و حتی نحوه دوخت و ساخت آن باید طبقه‌بندی گردد. به عنوان مثال، نخ مورداستفاده در طناب باید دارای خواص منحصر به فرد باشد و یا پارچه مصرفی که دارای انواع مختلف تاری-پودی، حلقوی تار و حلقوی پود، انواع بی‌بافت‌ها و … است که حتی می‌توان از ترکیب آنها با یکدیگر در تولید محصولات فنی-صنعتی بهره برد. درواقع، هدف اصلی برای تولید این منسوجات، مصرف نهایی این محصولات است. به عنوان مثال، در فیلتراسیون بهترین نوع منسوج، بی‌بافت است که برای تقویت آن می‌توان از ترکیب با یک پارچه تاری-پودی و با تکمیلی خاص استفاده نمود؛ و یا در البسه ورزشی از پوشاکی استفاده می‌کنند که داخل آن از پنبه‌ و خارج آن، از پارچه نایلونی استفاده شده تا پنبه عرق بدن را جذب کند و نایلون عرق جذب شده را زودتر تبخیر نماید و از سوی دیگر، خواص سایشی بالای نایلون موجب می‌گردد تا لباس در مقابل سایش با زمین و یا وسایل ورزشی دوام بیشتری داشته باشد.

4. کاربرد منسوجات فنی-صنعتی در چه صنایعی است؟

یک دسته از این منسوجات در البسه و حتی ملزومات ورزشی مثل کفش اسکی، تخته‌های ورزشی، راکت تنیس، تور ورزشی و …استفاده می‌شود و به عنوان منسوحات ورزشی معرفی می‌گردند. منسوحات پزشکی هم جز Technical Or Industrial Textile  می‌باشند که خود به دو دسته منسوجات درمانی و غیردرمانی تقسیم می‌شوند. منسوجات درمانی نیز به دو دسته implantable و Non implantable طبقه‌بندی می‌گردندکه منسوحات implantable مثل رگ مصنوعی  قابلیت نصب در داخل بدن را دارند. درواقع، زمانی که یکی از رگ‌های بدن دچار گرفتگی یا گشادی می‌شود، به فراخور قطر رگ، پارچه‌ای را تولید می‌کنند که بتوانند در بدن نصب کنند. یا یکی از عارضه‌هایی که برای بدن پیش می‌آبد، عارضه قلبی است که منجر به تغییر شکل قلب می‌شود. شکل ذاتی قلب، مخروطی مانند است و هنگامی که دچار مشکل می‌شود، به حالت کروی تغییر شکل می‌دهد. از این رو، سرعت و قدرت انقباض برای پمپاژ خون کاهش می‌یابد و خون­رسانی را دچار اختلال می‌کند. برای رفع این معضل، قلب را داخل پارچه‌هایی قرار می‌دهند که دارای بافت حلقوی تاری و خاصیت کشسانی است. در واقع، ورود خون به قلب منجر به انبساط آن می‌شود و خاصیت کشسانی پارچه این امکان را فراهم می‌نماید که همراه با انبساط قلب، پارچه باز شود و هنگام پمپاژ خون به رگ‌ها و انقباض قلب، پارچه دور قلب جمع شود و قلب را به حالت اولیه خود بازگرداند. از دیگر منسوجات پزشکیِ درمانیِ implantable نیز می‌توان به نخ بخیه قابل جذب در بدن و یا پارچه مورداستفاده برای تاندون زانو یا مچ پا اشاره کرد. منسوجات پزشکی درمانی   Non implantableضمن کمک به درمان بیماری، در بدن نصب نمی‌شوند و از جمله آنها می‌توان نوارهای کشی، شکم‌بندها و پارچه‌های مورداستفاده برای گچ گرفتن ناحیه شکستگی را نام برد. منسوجات پزشکی غیردرمانی هم درواقع جهت بهداشت محیط استفاده می‌شوند که گان‌ جراحی و لباس اتاق عمل، پارچه‌های بی‌بافت مورداستفاده بر روی تخت معاینه، دستکش‌ها و کلاه‌های معاینه جزء این دسته از منسوحات پزشکی-بهداشتی محسوب می‌شوند. منسوجات گروه Automotive شامل انواع پارچه‌های مورداستفاده در اتومبیل مانند کیسه هوا، کمربند ایمنی، روکش صندلی، لایه مورداستفاده در بالای سقف و کفپوش، انواع منسوجات مصرفی در هواپیما همچون روکش صندلی، کمربند ایمنی، کنالها یا شیلنگهای شارژ هوای داخل هواپیما به ویژه مسافربری می‌باشد. در صنایع نظامی هم از انواع مختلف منسوجات فنی-صنعتی در البسه و ادوات جنگی استفاده می‌شود که پارچه‌های استتار (Camouflage) از جمله پارچه‌های نظامی است که درواقع از نوع استتار چشمی می‌باشد و دارای انواع مختلف ببری، پلنگی، لجنی و دیجیتالی با تکمیل‌های خاص همچون ضد مادون قرمز (Anti IR) است که باعث می‌شود که افراد با استفاده از این پوشش در شب قابل شناسایی با دوربین دید در شب نباشد. به طور کلی، البسه سربازان به موجب شرایطی که درگیر آن هستند، باید در ضمن محافظت از پیکر سرباز و جنگجو، از بالاترین میزان راحتی برخوردار باشد. بنابراین، این دسته از منسوجات باید تحت توجه ویژه‌ای قرار بگیرد و با بهره‌مندی از بهترین و به روز ترین تکنولوژی‌ها، آن را به یکی از کاربردی‌ترین و راحت‌ترین البسه مبدل نمود. پارچه‌های ضدگلوله هم از این دسته از منسوجات نظامی می‌باشدکه امروزه بسیار موردتوجه قرار گرفته است. منسوجات در حوزه نظامی دارای مصارف گوناگون هستند. مثلا برخی منسوجات جهت اختفاء ادوات زرهی و ابزارهای جنگی در پادگان‌ها و سایتهای نظامی مورد استفاده قرار می­گیرند  و یا کوله‌های پشتی مورد استفاده سربازان در میادین عملیاتی.

در صنعت کشاورزی هم جهت زه‌کشی و یا پوشش مزارع، باغچه‌ها و حتی کاشت بذر برای تهیه نشاء و بسته بندی برای حمل و نقل محصولات کشاورزی، منسوجات با قابلیت فنی و صنعتی کاربرد دارند. در راه‌سازی نیز برای جلوگیری از ریزش سنگ  و یا رانش زمین در مناطق شیب‌دار از پارچه‌هایی با عنوان ژئوتکستایل‌ها استفاده می‌گردد. همچنین، ژئوتکستایل‌ها در زیرسازی آسفالت، ریل راه‌آهن و حتی باند فرودگاه‌ها به کار برده می‌شود که معمولاً ساخمان منسوج در آنها از نوع بی‌بافت است و مانع از درهم رفتن لایه‌ها و از بین رفتن خاصیت آنها می‌گردد. در ساختمان‌سازی هم جهت تقویت گچ، سیمان و … هم می‌توان از منسوجات فنی-صنعتی استفاده کرد.

5. کلام پایانی….

به اعتقاد بنده، جهت معرفی منسوجات فنی به سایر صنایع باید از اطلاع‌رسانی‌ بالایی استفاده نمود و ضمن استفاده از تیلیغات واقعی و کاربردی، شرایط استفاده از منسوجات در صنایع مختلف را فراهم نمود. در واقع این اطلاع رسانی باید به گونه‌ای باشد که صنایع مختلف منسوجات فنی و صنعتی را به عنوان مواد اولیه‌ای در نظر بگیرند که هم قابلیت کاربرد در محصولات صنعتی را دارند و هم از نظر اقتصادی و فنی دارای صرفه­ای قابل توجه هستند. توجه به این دسته از منسوحات نسبت به سال‌های گذشته بسیار افزایش یافته و این امر به ارتباط بیش از پیش صنایع با یکدیگر برمی‌گردد. بنابراین، این روند رو به رشد، هم موجب رونق بیشتر صنایع می‌شود و هم منجر به کاهش هزینه‌ها و افزایش میزان بهره‌وری اقتصادی می‌گردد.