ویژگی های دارویی و ضد میکروبی رنگینه های طبیعی

مقدمه
رنگینه های طبیعی از دیرباز برای رنگرزی منسوجات مورد استفاده قرار می گرفتند. با تولید تجاری رنگینه های مصنوعی، برتری ها و مزایای این رنگینه ها سبب شد استفاده از رنگینه های طبیعی به سرعت کاهش یابد و به مرور زمان رنگینه های مصنوعی به جز موارد خاص، جایگزین
رنگینه های طبیعی شوند. اما در دهه های اخیر تمایل رو به افزایشی نسبت به استفاده از مواد طبیعی به جای مواد مصنوعی ایجاد شده است. زیرا مواد و تولیدات مصنوعی در مقایسه با مواد طبیعی ساختار پیچیده تری دارند، در نتیجه زمان زیادی طول خواهد کشید تا چرخه طبیعی آنها کامل شود و به طبیعت بازگردند. به همین دلیل مواد مصنوعی آلودگی های زیست محیطی بسیاری را ایجاد می نمایند. همچنین با افزایش قیمت مواد اولیه، مشکل سود هزینه های تولید مواد شیمیایی بیش از پیش خودنمایی می کند. در عین حال امروزه با پیشرفت علم و انجام تحقیقات گسترده مشخص شده است که رنگینه های مصنوعی مواد شیمیایی زیان بخشی آزاد می کنند و یا بر جای می گذارند که حساسیت زا، سرطان زا و برای سلامت انسان ها مضر هستند. در حالی که رنگینه های طبیعی نسبت به رنگینه های مصنوعی و شیمیایی حساسیت زایی کمتر و پایداری و ثبات بیشتر دارند.
همان طور که می دانیم، استفاده از خواص دارویی بسیاری از گیاهان در درمان بیماری ها قدمت طولانی دارد. جالب است بدانیم برخی از گیاهانی که برای استخراج رنگینه مورد استفاده قرار می گیرند، در زمره گیاهان دارویی قرار دارند. مطالعات دیگری که روی رنگینه های طبیعی صورت گرفته، نشان داده است که برخی رنگینه های طبیعی، خصوصیات ضد میکروبی دارند. اگر بتوان از خصوصیات ضد میکروبی رنگینه های طبیعی در کنار دیگر مزایای زیست محیطی آنها به طور مطلوب و با بازدهی بالا بهره برد، افق جدیدی برای به کارگیری مجدد رنگینه های طبیعی در رنگرزی منسوجات گشوده خواهد شد. در این راستا به برخی مطالعات انجام شده درباره خصوصیات دارویی و ضد میکروبی رنگینه های طبیعی اشاره می نماییم[۱٫۲].

خصوصیات دارویی رنگینه های طبیعی
بسیاری از گیاهانی که برای استخراج رنگینه مورد استفاده قرار می گیرند، در زمره گیاهان دارویی طبقه بندی شده اند و اخیراً نشان داده شده است که برخی از آن ها دارای فعالیت ضد میکروبی می باشند.
تحقیقات صورت گرفته نشان داده است که رنگینه به دست آمده بسیاری از انار و بسیاری از
رنگینه های طبیعی متداول دیگر، به دلیل داشتن مقادیر زیاد تانین خصوصیات ضد میکروبی قوی از خود نشان می دهند. برخی دیگر از منابع رنگینه های گیاهی مانند حنا، گردو، و شنگار سرشار از نفتوکینون ها هستند و فعالیت ضد باکتری و ضد قارچ از خود نشان می دهند. در سال ۲۰۰۴، Singh و همکارانش فعالیت ضدمیکروبی برخی از رنگینه های طبیعی از قبیل اقاقیا و قرمزدانه را مورد مطالعه قرار دادند و نشان دادند که این رنگینه ها فعالیت ضدمیکروبی دارند[۳]. این مطالعات نشان می دهند که برخی رنگینه های طبیعی، خواص دارویی دارند.
همان طور که می دانیم، برخی رنگینه های طبیعی برای ایجاد رنگ در مواد غذایی نیز مورد استفاده قرار می گیرند، به عنوان مثال، می توان به لایکوپن اشاره کرد. این ماده یک رنگدانه کاروتنوئید است که عامل ایجاد رنگ قرمز در گوجه فرنگی، هندوانه، هویج، و میوه های دیگر می باشد. لایکوپن به عنوان یک جزء سازنده رنگ در بسیاری از فرمولاسیون های غذایی به کار می رود. در سال های اخیر این رنگدانه بسیار مورد توجه قرار گرفته است، زیرا ممکن است در جلوگیری از بیماری های مزمن نظیر سرطان پروستات نقش مثبت داشته باشد. مطالعات نشان داده است که افزایش مصرف مواد غذایی سرشار از لایکوپن مانند گوجه فرنگی، خطر ابتلا به سرطان را کاهش می دهد. نکته قابل توجه دیگر آن است که لایکوپن پیش ماده بیکسین و نوربیکسین، رنگدانه هایی از رنگزای گیاهی آناتو است. از اینجا می توان دریافت آناتو که معمولاً برای ایجاد رنگ در مواد غذایی مورد استفاده قرار می گیرد، می تواند خاصیت دارویی و درمانی داشته باشد.
برخی از گیاهان به جز خاصیت رنگزایی، به طور سنتی برای اهداف دارویی نیز مورد استفاده قرار می گیرند. جدول ۱ برخی از گیاهان رنگزا و ارزش دارویی آنها را نشان می دهد[۱].

جدول ۱. گیاهان رنگزا و ارزش دارویی آنها[۱]

خصوصیات ضد میکروبی رنگینه های طبیعی
منسوجات محیطی مستعد و مناسب برای رشد و پرورش باکتری ها، انگل ها و قارچ ها می باشند. به خصوص الیاف طبیعی که در ساختار خود حاوی کراتین، سلولز و … هستند و نیازهای اساسی برای رشد میکروارگانیسم ها از قبیل اکسیژن، رطوبت، مواد مغذی و درجه حرارت را فراهم می نمایند. در دهه اخیر تمایل رو به افزایشی نسبت به جلوگیری از حمله میکروبی به منسوجات ایجاد شده است. مواد مختلفی از قبیل ارگانومتالیک ها، فنول ها، نمک های آمونیوم نوع چهارم، و ارگانوسیلیکون ها برای ضد میکروب نمودن منسوجات مورد استفاده قرار می گیرند. اما همان طور که می دانیم، ترکیبات مصنوعی ساختار پیچیده تری دارند و مدت زمان بیشتری طول می کشد تا چرخه طبیعی آنها کامل شود و به طبیعت بازگردند، بنابراین آلودگی های بسیاری برای محیط زیست ایجاد می کنند. با توجه به آن که رنگینه های طبیعی نسبت به رنگینه های مصنوعی حساسیت زایی کمتر و پایداری و ثبات بیشتر دارند، در سال های اخیر تحقیقات مختلفی در زمینه بررسی خصوصیات ضد میکروبی رنگینه های طبیعی انجام شده است[۴].
در سال ۱۹۸۱ Nahrstedt-A و همکارانش نشان دادند که عصاره های به دست آمده از برگ، ساقه، و تنه درخت گردو حاوی ۲۶ نوع مختلف ترپانوئید و ۲۳ نوع مختلف هیدروکسی کربن می باشند که همگی خواص ضدقارچ دارند. گزارش منتشر شده از Husson-G در سال ۱۹۸۶ نیز نشان داد که عصاره گردو تأثیرات ضدویروسی دارد. Clark-M و همکارانش در سال ۱۹۹۰ بیان نمودند که عصاره تازه پوست درخت گردو می تواند برای درمان عفونت های قارچی مورد استفاده قرار گیرد[۲].

تصویر شماره ۱. (گیاه روناس Rubia tinctorum)

در سال ۲۰۰۴، Gupta و همکارانش خواص ضد میکروبی تعدادی از رنگینه های طبیعی را در برابر باکتری های گرم-منفی مورد مطالعه قرار دادند. نتایج این تحقیق نشان داد که برخی از رنگینه های طبیعی مورد بررسی قادرند رشد باکتری های Escherichia coli و Proteus
vulgaris را به مقدار قابل توجهی کاهش دهند. بنابراین می توان از این رنگینه های طبیعی برای رنگرزی منسوجات بیمارستانی نظیر ملافه ها و روپوش های بیمارستانی، و همچنین کالاهایی که کمتر تحت شستشو و اتوکشی قرار می گیرند مانند تشک و پرده، استفاده نمود. Gupta و همکارانش همچنین بیان نمودند که رنگینه های طبیعی مورد آزمایش ثبات شتشویی مناسبی دارند، بنابراین به نظر می رسد اثر ضدمیکروبی آنها از ثبات مناسبی برخوردار باشد[۵].
در سال ۲۰۰۰، محرابیان و همکارانش تأثیرات ضد میکروبی عصاره های آبی، متانولیک و کلروفرمیک گیاهان رنگزای روناس، گارنگ و گردو را روی برخی از میکروارگانیسم های هوابرد، یعنی میکروارگانیسم هایی که در هوا موجود و قابل انتشار هستند، مورد مطالعه قرار دادند.
معمولاً عصاره آبی این گیاهان برای مصارف صنعتی مورد استفاده قرار می گیرند. از آنجا که عصاره های آبی خام حاوی پیگمنت ها، چربی ها، فنول ها، کینون ها و دیگر مواد هستند، محققان اغلب عصاره های آبی را برای مطالعه تأثیر ضدمیکروبی گیاهان استفاده می کنند. در این بررسی تهیه عصاره های آبی، متانولیک و کلروفرمیک سه گیاه مورد نظر، ۵۰ گرم از هر یک از پودرهای رنگینه به ml ۱۰۰ از هر حلال اضافه شد. پس از نگهداری محلول حاصل به مدت ۲۴ ساعت در دمای محیط، عصاره ها توسط تقطیر خالص سازی شدند. همچنین ترکیبات فرار و غیر فرار حین عملیات تقطیر با استفاده از روش تقطیر بخار آب جداسازی شدند. در هر مرحله، ماده یا موادی از عصاره های خام جدا شدند و تأثیرات ضدمیکروبی این مواد بر روی میکروارگانیسم های مورد بررسی، مورد آزمایش قرار گرفت. تأثیرات ضدباکتری و ضدقارچ به سه روش تعیین ناحیه بازداری، تکنیک pour plate، و مطالعه مخلوط عصاره ها (واکنش های متقابل) تعیین شد.
مقایسه تأثیرات ضدمیکروبی عصاره های آبی روناس، گلرنگ، و گردو روی قارچ ها و باکتری های مورد بررسی از طریق ناحیه بازداری، در شکل ۱ نشان داده شده است. عصاره های آبی گلرنگ با تمامی غلظت ها روی همه میکروارگانیسم های بررسی شده به جز و Fusarium solani و Alternaria alternate تأثیر ضد باکتری و ضد قارچ دارند که این اثر به صورت باکتری کشی و قارچ کشی است. از آنجا که عصاره های آبی گلرنگ نسبت به عصاره های به دست آمده با حلال های دیگر روی میکروارگانیسم ها مؤثرترند، می توان گفت که مواد موثر این
گیاه قابل حل در آب هستند و می توانند به آسانی با تهیه عصاره های آبی جداسازی شوند.

شکل ۱. مقایسه تأثیر عصاره های آبی روناس، گردو، و گلرنگ بر میکروارگانیسم ها بر حسب قطر ناحیه بازداری (mm) [۲]

نتایج نشان داد که عصاره های متانولیک روناس و گردو نسبت به عصاره های آبی آنها اثر ضدمیکروبی بیشتری دارند، زیرا اکثر ترکیبات موثر موجود در آنها از خانواده کینون و قابل حل در الکل می باشند.
شکل ۲ تاثیرات عصاره های متانولیک روناس، گلرنگ، و گردو را بر میکروارگانیسم های مورد بررسی نشان می دهد[۲].

شکل ۲: مقایسه تاثیر عصاره های متابولیک روناس، گردو و گلرنگ بر میکروارگانیسم ها بر حسب قطر ناحیه بازداری (mm) [۲]

ترکیبات فلاونوئید و فنولیک یافت شده در فاز اتیل استات روناس و گردو تأثیرات باکتری کشی دارند. این امر با نتایج تحقیقات Felix وDakora در سال ۱۹۹۵ سازگاری دارد. آنها نشان دادند فلاونوئید موجود در عصاره گیاهان به ویژه ایزوفلاونوئیدها، برای قارچ های بیماری زا به صورت سم عمل می کنند و با وارد آوردن آسیب به غشاء، تشکیل هاگ این میکروارگانیسم را مختل می کنند.
اما نتایج نشان می دهند که ترکیبات لیپید یافت شده در فاز کلروفرمیک تقطیر گیاهان مورد بررسی، تأثیر قابل توجهی روی میکروارگانیسم ها ندارند.
همان طور که گفته شد محرابیان و همکارانش خصوصیات ضد میکروبی ترکیبات فرار و غیر فراری را نیز که حین عملیات تقطیر از عصاره های خام گیاهان جدا شدند، مورد مطالعه قرار دادند. طبق این بررسی ترکیبات فرار موجود در عصاره های آبی گیاهان که حین عملیات تقطیر جداسازی شدند، هیچ تأثیری روی میکروارگانیسم های مورد نظر نداشتند. احتمال دارد این مواد حین عملیات تخریب شده و تأثیر خود را از دست داده باشند یا اینکه ترکیبات فرار مؤثری از لحاظ خاصیت ضد میکروبی در این گیاهان وجود نداشته باشد اما ترکیبات غیر فراری که در عصاره های آبی این گیاهان یافت شدند، مانند عصاره های آبی روی میکروارگانیسم ها اثر ضد میکروبی دارند.
طبق نتایج بررسی اثر ضد میکروبی به روش مطالعه مخلوط عصاره ها، می توان گفت در بیشتر موارد مخلوط عصاره های گیاهان مختلف در مقایسه با یک عصاره (یک گیاه)، تأثیرات ضدمیکروبی کمتری روی میکروارگانیسم های مورد نظر نشان می دهند. به تعبیر محرابیان و همکارانش، شاید برهم کنشی میان عصاره ها اتفاق می افتد که تأثیرات ضد میکروبی را کاهش می دهد[۲].

تصویر شماره ۲. (گیاه گلرنگ Carthamus tinctorius)

نتایج این مطالعه بیانگر این مطلب است که عصاره های آبی سه گیاه مورد بررسی که به عنوان رنگزای طبیعی در صنایع نساجی و فرش دستباف مورد استفاده قرار می گیرند، روی میکروارگانیسم های موجود در هوا که قابل انتشار هستند و می توانند منجر به واکنش های آلرژیک، آلودگی پوشاک (به خصوص در محیط های مرطوب)، آلودگی غلات، و مسمومیت غذا شوند، اثر ضدمیکروبی دارند. محرابیان و همکارانش با توجه به نتایج به دست آمده پیشنهاد کرده اند بخارسازهایی حاوی عصاره های آبی این گیاهان در انبارهای نگهداری پوشاک، غلات و همچنین صنایع رنگ و شستشو مورد استفاده قرار گیرند[۲].
یکی از کالاهایی که تکمیل ضد میکروبی آن مورد توجه قرار دارد، جوراب است. از آنجا که این منسوج اغلب به مدت زمان طولانی درون محیط بسته کفش قرار می گیرد، محیط بهتری جهت رشد باکتری ها فراهم می آورد. رشد باکتری ها روی جوراب سبب تخریب چربی موجود در عرق پای انسان و تبدیل آن به چربی دارای وزن مولکولی پایین، ایجاد بوی نامطبوع پا و حتی بروز بیماری مخصوصاً در افراد دیابتی می شود[۶].
در سال ۱۳۸۳ منتظر، رنگچی و همکارانشان خواص ضد میکروبی برخی رنگزاهای طبیعی را روی نایلون مورد بررسی قرار دادند که عموماً در تولید جوراب مورد استفاده قرار می گیرد. بدین منظور ایشان نمونه های کالای نایلون دندانه شده توسط سولفات مس، سولفات آهن، سولفات آلومینیوم، دی کرومات پتاسیم و کلرور قلع و سپس رنگرزی شده توسط رنگزاهای طبیعی پوست گردو، پوست انار، حنا، روناس، و جاشیر را از نظر خصوصیات ضد میکروبی مورد مطالعه قرار دادند. همچنین برای مقایسه اثر ضد میکروبی، کالای نایلون با رنگینه مصنوعی اسیدی رنگرزی شد.

تصویر شماره ۳. (گیاه گردو Juglans regia)

در بررسی به روش انتشار روی صفحه مدور، ایشان نمونه منسوج رنگرزی شده را روی سطح صفحات مدوری که قبلا باکتری مورد نظر روی آنها کشت شده است، قرار دادند و ناحیه بازداری ایجاد شده را اندازه گرفتند. اما به دلیل سبک بودن کالای مورد بررسی و بافت حلقوی آن، نتیجه خوبی از این آزمایش به دست نیامد و به همین دلیل منتظر و همکارانش بررسی را روی محلول رنگزاها به روش انتشار روی چاهک انجام دادند. در این روش محلول های ۱ % و ۱۰ % رنگزاها درون چاهک های ایجاد شده در ظروف کشت میکروب ریخته شدند و رشد یا عدم رشد ناحیه بازداری در اطراف چاهک ها بررسی شد. نتایج این بررسی نشان داد که درصد یا غلظت ماده رنگزا و دندانه به کار برده شده می تواند بر خصوصیت ضد میکروبی اثر داشته باشد، به این صورت که محلول های ۱۰ % اثر ضد میکروبی و بهتر از محلول های ۱ % نشان دادند همچنین محلول رنگزاهای بوست انار و حنا، بدون حضور دندانه نیز در برابر باکتری های مورد بررسی اثره میکروب داشتند. در حالی که بقیه رنگزاهای طبیعی مورد بررسی، به تنهایی اثر ضد میکروبی بروز ندادند، ولی در حضور دندانه توانستند اثر ضد میکروبی خود را نشان دهند. به عنوان مثال دندانه های دی کرومات پتاسیم، کلرور قلع، و سولفات مس در اکثر موارد توانستند در بروز اثر ضد میکروبی رنگزاهای طبیعی مورد بررسی نقش مثبت داشته باشند. حتی در مورد رنگزای حنا که به تنهایی اثر ضد میکروبی نشان داد، گزارش شده که با افزودن دندانه سولفات مس به حنا، هاله بزرگتری در اطراف چاهک ایجاد شده که نشان دهنده تأثیر ضد میکروبی بیشتر این رنگزا در کنار دندانه مس می باشد.
در مورد رنگینه اسیدی مصنوعی مورد آزمایش، تشکیل نشدن هاله (ناحیه بازداری) در آزمایش کشت میکروبی نشان داد که این رنگینه مصنوعی هیچ گونه خاصیت ضد میکروبی ندارد. این امر می تواند نشان دهنده تأثیر ضد میکروبی رنگزای طبیعی در مقایسه با رنگینه مصنوعی باشد. یکی از نکات قابل توجه درباره رنگزاهای طبیعی و خصوصیات آنها، ثبات و دوام آنها روی منسوج می باشد. در این مطالعه آزمون های ثبات نوری، ثبات شستشویی و ثبات سایشی روی منسوجات مورد بررسی نشان داد که نمونه ها ثبات های مختلفی (با درجه عالی، متوسط و ضعیف) دارند. بر اساس نتایج، نمونه های رنگرزی شده با پوست انار ثبات نوری مناسبی دارند و همچنین ثبات سایشی نمونه های رنگرزی شده در مجموع رضایت بخش گزارش شده است[۶]. این موضوع می تواند بار دیگر اهمیت معیار ثبات را در مورد رنگزاهای طبیعی آشکار نماید.

تصویر شماره ۴: (گیاه روناس Rubia tinctorum)

اگرچه نتایج این تحقیق نشان می دهد که رنگزاهای طبیعی به خصوص به همراه دندانه های فلزی، برخلاف رنگینه مصنوعی مورد بررسی اثر ضد میکروبی جالب توجهی را ارائه می دهند، اما زمانی می توان صنعتگران فعال در عرصه نساجی، مثلاً تولید کننده جوراب نایلون را به جایگزینی استفاده از رنگزای طبیعی به جای رنگینه مصنوعی ترغیب نمود که بتوان مشکل ثبات ضعیف برخی رنگزاهای طبیعی را روی منسوج برطرف کرد. زیرا همان طور که می دانیم، کالایی مانند جوراب به دفعات مورد شستشو و به مقدار زیاد تحت سایش قرار دارد. بنابراین تنها زمانی که رنگزاهای طبیعی ثبات شستشویی و سایشی مناسبی را روی این کالا داشته باشند، می توان از خصوصیت مثبت ضد میکروبی آنها روی این کالا بهره برد.
یکی از مطالعاتی که نتایج مثبتی را درباره خواص ضد میکروبی رنگزاهای طبیعی در بر داشته، تحقیقی است که Ayfer Calls و همکارانش گزارش آن را در سال ۲۰۰۸ منتشر نمودند. آنها فعالیت ضد میکروبی چهار رنگینه طبیعی روناس، پیاز، انار و نعناع را به صورت محلول رنگزا و همچنین روی منسوج رنگرزی شده، روی برخی باکتری های بیماری زا شامل Staphylococcus aureus ATCC 25923 ،Shigella sonnei RSKK 877 ، Escherichia coli ATCC 35218، Bacillus megaterium RSKK 5117، Bacillus subtilis RSKK 877، Bacillus cereus RSKK 863, Pseudomonas aeruginosa ATCC 29212، Streptococcus epidermidis، Salmonella 21.3، P. aeruginosa ATCC 27853بررسی کردند[۴].

تصویر شماره ۵. (گیاه پیاز Alium cepa)

در بخش اول این بررسی، اثر ضد میکروبی محلول های استرلیزه شده رنگزاهای نام برده به روش انتشار روی صفحه مدور تعیین شد. به این ترتیب که صفحات مدور آغشته شده به هر یک از رنگینه های طبیعی، در شرایط مشخصی داخل ظرف هایی که باکتری ها به روش استاندارد در آنها کشت شده است، قرار داده شده و به مدت ۲۴ ساعت در دمای °C37 انکوبه شدند. سپس ناحیه بازداری تشکیل شده اندازه گیری شد. نتایج در جدول شماره ۲ نشان داده شده است.

جدول ۲. فعالیت ضد میکروبی رنگینه های طبیعی در برابر برخی باکتری ها بر حسب ناحیه بازداری (mm) [4]

همانطور که در جدول ۲ ملاحظه می شود، رنگزای انار در برابر همه باکتری های مورد بررسی به جز E.coli و S. epidermidis اثر ضد میکروبی دارد. نعناع در برابر ۶ باکتری مورد بررسی مؤثر بود. رنگینه های روناس و پیاز هریک تنها در برابر ۳ باکتری مورد بررسی، اثر بازدارندگی نشان دادند. مشاهده می شود که رنگینه های طبیعی فعالیت ضد میکروبی عمده ای نسبت به باکتری های گرم-مثبت مورد بررسی نشان داده اند و تاثیر بازدارندگی آنها در برابر باکتری های گرم-منفی مورد مطالعه (S. sonnei، E.coli، P.aeruginosaو sp. Salmonella) کمتر است.
این موضوع شاید به این دلیل باشد که ساختار دیواره سلولی باکتری های گرم-منفی به نحوی با لیپو پلی ساکارید (LPS) ساخته شده است که از تجمع مواد ضد میکروب روی غشای سلولی جلوگیری می کند ((۱۹۹۷) Rabe و Staden، (۱۹۹۸) Ali-Shtayeh et al.، Bezic et al. (1998))

تصویر شماره ۶. (گیاه انار .Punica granatum L)

Ayfer Calls و همکارانش در بخش دیگری از بررسی خود، نمونه های کالای پشمی را توسط رنگزاهای طبیعی مزبور رنگرزی و سپس با آلومینیوم پتاسیم سولفات (KAI(SO4)2,12H2O) دندانه نمودند. نمونه کالاهای رنگرزی شده و رنگرزی نشده را به مقدار معینی از مایع مغذی مایه کوبی شده با میکروب دلخواه آغشته و به مدت ۱۶ ساعت در دمای°C 37 انکوبه کردند. درصد کاهش رشد باکتری توسط رنگینه به کمک رابطه R=100(A-B)/Aبیان شده است. در این رابطه R درصد کاهش تعداد باکتری، A مقدار جذب محیط مایه کوبی شده با باکتری و کالای رنگرزی نشده، و B مقدار جذب محیط مایه کوبی شده با باکتری و کالای رنگرزی شده را نشان می دهد (۲۰۰۵Singh et al.,)[3]. نتایج در جدول شماره ۳ نشان داده شده است[۴].

جدول ۳: فعالیت ضد میکروبی ( % کاهش رشد باکتری) منسوجات رنگرزی شده با رنگزاهای طبیعی [۴]

همان طور که در جدول ۳ مشاهده شود، در مورد کالای پشمی رنگرزی با رنگزای انار، رشد باکتری های مزبور۴ تا ۸۰ درصد کاهش یافته است. روی کالای پشمی رنگرزی شده با نگزای پیاز رشد باکتری های B. cereus و B. subtilis به ترتیب ۵۳ % و ۸۶ % کاهش یافته است و رشد باکتری های S. aureus و P aeruginosa روی کالای پشمی رنگرزی شده با روناس به ترتیب ۳۲ % و ۵۲ % کاهش یافته است. در مورد کالاهای رنگرزی شده با رنگینه نعناع، درصد کاهش رشد باکتری های مختلف بین ۲۸ تا ۹۱ درصد بوده است. ماکزیمم نرخ بازداری روی نمونه های نگرزی شده با رنگینه های انار، پیاز و روناس در برابر باکتری B. subtilis در مورد رنگینه نعناع در برابر باکتری P. aeruginosa به دست آمده است.
نتایج این بررسی نشان داد که رنگینه های طبیعی مزبور هم به صورت محلول و هم روی کالای پشمی رنگرزی شده، فعالیت ضد میکروبی دارند. هرچند تحقیقات بیشتری باید صورت گیرد تا تأثیر ساختار رنگینه ها بر بازدارندگی آنها در برابر میکروب ها مشخص شود، ولی با توجه به ساختارهای شیمیایی غالب در این رنگزاها، بروز خاصیت ضد میکروبی توسط آنها منطقی به نظر می رسد. مثلا روناس حاوی مشتقات آنتراکینون می باشد که مهم ترین آنها آلیزارین است (۱۹۹۶Mark,). می دانیم که مشتقات آنتراکینون به عنوان مواد ضد اشتعال، ضدمیکروب، ضدباکتری و ضد ادرار مورد استفاده قرار می گیرند (۱۹۹۶Swain,). گفتنی است خاصیت ضد میکروبی رنگینه انار به علت وجود مقدار زیاد تانین در ساختار آن می باشد (۲۰۰۲Machado et al.,). رنگینه پیاز حاوی فلاونوئیدها است که در برابر میکروارگانیسم ها فعال هستند (۲۰۰۵Ekwenye et al.,). رنگینه نعناع نیز حاوی آلفا- ترپینن، ایزومنثون، منثول ، ترانس – کاروئول، پیپرتیتینون اکساید، بتا۔ کاریوفیلن، کارون، ولیمونن می باشد(۲۰۰۶ Yadegarinin et al.,).[4]

تصویر شماره ۷ (گیاه نعناع Mentha piperita L.)

نتیجه گیری
جمع بندی مطالعات گوناگونی که در زمینه بررسی اثر ضد میکروبی رنگینه های طبیعی انجام شده است، نشان می دهد که رنگینه های طبیعی چه به صورت محلول (جدا از منسوج) و چه روی منسوجات رنگرزی شده، دارای اثر ضد میکروبی می باشند. اگرچه اثر ضد میکروبی این رنگینه ها در محلول نسبت به زمانی که روی منسوجات عمل می شوند، بهتر بروز می کند. ساختارهای شیمیایی موجود در رنگینه های طبیعی سبب می شود که آنها در برابر رشد و تکثیر بسیاری از میکروارگانیسم ها اثر بازدارندگی خوبی داشته باشند. به همین دلیل رنگینه های طبیعی می توانند در ماندگاری و دوام طولانی تر محصولاتی از قبیل منسوجات که در آنها مورد استفاده قرار می گیرند، نقش مثبت داشته باشند. برای بهره گیری از این ویژگی مثبت رنگینه های طبیعی در کنار کاربرد اصلی آنها در رنگرزی منسوجات، بایستی تحقیقات بیشتری در زمینه رفع کاستی های این رنگزاها انجام شود. بهبود ثبات شستشویی، سایشی، و نوری رنگینه های طبیعی روی منسوجات، می تواند گام مؤثری در راستای رسیدن به این هدف باشد.

منابع
[۱] Siva R.; Status of natural dyes and dye-yielding plants in India: Current Science, Vol. 92, No. 7: 10 April, 2007
[۲] Mehrabian S.. Majd A. Majd I. : Antimicrobial effects of three plants (rubia tinctoum, carthamus tinctorius and juglans regia) on some airbome microorganismsAcrobiologia, Springer Netherlands, Vol. 16, No. 3-4, pages 455-458; December 2000
[۳] Singh R., Jain A., Panwar S., Gupta D., Khare S. K.; Antimicrobial activity of some natural dyes; Dyes and pigments, Vol. 66, Issue 2, Pages 99-102: August 2005
[۴] Ayfer Calls, Gökçen Yuvali Çelik, Hikmet Katircioglu; Antimicrobial effect of natural dyes on some pathogenic bacteria: African Journal of Biotechnology, Vol. 8 (2). Pages 291-293:January 2009
[۵] Gupta D., Khare K. S., Ankur L.; Antimicrobial properties of natural dyes against gram-negative bacteria; Coloration Technology, Vol. 120, No. 4, pages 167-171; 2004
۱۶۱ منتظر م.، رنگچی ف.، موسی خان ن.، صادقی فرد ن.، زعیمی یزدی
ضد میکروبی رنگزاهای طبیعی بر روی نایلون؛ پنجمین ج. بررسی خواص کنفرانس ملی مهندسی نساجی؛ اردیبهشت ۱۳۸۳.