تکمیل فاستونی، هنری در دل صنعت نساجی

یکی از الیافی که همیشه از لحاظ تولید منسوج برای بشر بسیار حائز اهمیت بوده الیاف پشم است که با توجه به شرایط طبیعی آن یکی از مطلوب ترین نوع الیاف طبیعی برای تولید پوشاک می باشد. از مهمترین مشخصات پارچه های بافته شده از پشم این است که به مرور زمان ثبات ابعادی خود را از دست داده (جمع شدگی طولی و عرضی) و همچنین حالت انعطاف پذیری (برگشت به حالت اولیه) نیز در این الیاف نیازمند زمان می باشد. نکته دیگری که در مورد پارچه های ٪۱۰۰ پشمی از اهمیت بالایی برخوردار می باشد استحکام آن است که در طول مدت استفاده در اثر سایش، نور، شستشو و… کاهش می یابد به همین دلایل برای برطرف نمودن اشکالات موجود و بهبود کیفی محصول، از الیاف مصنوعی به همراه الیاف طبیعی استفاده شده است.
همانطور که بیان شد، هدف از به کار گیری الیاف مصنوعی (به خصوص پلی استر) همراه با الیاف طبیعی مانند پشم، ارتقاء و بهبود خواص منسوج و سهولت در مراحل تولید است و با توجه به ارزان قیمت بودن الیاف مصنوعی، با افزایش میزان الیاف مصنوعی شاهد کاهش قیمت منسوجات پشمی خواهیم بود.
صنعت فاستونی در ایران یکی از قدیمی ترین صنایع زیر شاخه صنعت نساجی می باشد که در ابتدا با مخلوط کردن % ۶۵ پشم با % ۳۵ پلی استر شروع به کار کرد و این میزان مخلوط به صورت یک استاندارد در کل کشور رعایت می شده است، اما با توجه به نقش پر رنگ هزینه تولید و اقتصاد در صنایع در ۲-۳ دهه اخیر این استاندارد دست خوش تغییر شده و به ترکیب % ۴۵ پشم – % ۵۵ پلی استر در حال حاضر تبدیل شده که باز هم در سال های اخیر با توجه به کاهش توان اقتصادی اقشار جامعه از یک طرف و افزایش قیمت الیاف طبیعی و هزینه های تحمیلی جهت واردات این نوع الیاف به کشور، این منسوج (فاستونی) با مخلوط های دیگری مانند ۳۰% پشم – ۷۰% پلی استر و ۲۰% پشم – ۸۰% پلی استر نیز تولید و جهت استفاده در بازار کشور توزیع شده است.
از آنجایی که مطالب بسیار کمی در مورد تکمیل و رنگرزی منسوجات پشمی به خصوص فاستونی مطرح می شود، بر آن شدیم که مطالبی را برای خوانندگان محترم بویژه دانشجویان عزیز، که با توجه به کوچک بودن این صنعت مهم در داخل کشور ارتباط کمتری با آن دارند، تدوین نماییم

به طور کلی تکمیل برای سیستم پشمی – فاستونی از دو قسمت مجزای تکمیل تر(شستشو) و تکمیل خشک تشکیل شده است که در قسمت تکمیل تر عملیات شستشوی پارچه و تثبیت اولیه و در قسمت تکمیل خشک تثبیت نهایی انجام می گیرد.
در سیستم فاستونی در مقایسه با سیستم های دیگر عملیات شستشو از اهمیت بیشتری برخوردار بوده و تاثیر به سزایی در بهبود کیفیت نهایی پارچه دارد.
عملیات شستشو برای پارچه های فاستونی شامل دو مرحله زیر می باشند:
ا- شستشوی اولیه
۲- شستشوی ثانویه یا والک

شستشوی اولیه
در شستشوی اولیه هدف خارج کردن مواد اولیه اضافه شده در مراحل تولید الیاف، ریسندگی، بافندگی و همچنین موم و چربی های طبیعی موجود در الیاف پشم و در نهایت تخلیه استرس و تنش های وارد شده به الیاف در مراحل تولید (ریسندگی و بافندگی) می باشد به همین دلیل در شستشوی اولیه شرایط بسیار سنگینی بر روی پارچه ایجاد نمی شود، فقط در یک دستگاه شستشوی عرض باز و با کمک مقداری صابون و آب گرم ( ۴۰-۵۰ درجه سانتی گراد) بدون ایجاد فشار اضافی این مرحله انجام می شود که خود این مرحله نیز شامل ۳ قسمت زیر است:
۱) آبشور اولیه (برای آشنایی پارچه با آب)
۲) شستشو (اضافه کردن صابون)
۳) آبشور نهایی (تخلیه صابون و کف از سطح پارچه)
پس از خارج کردن مواد اضافی از سطح الیاف، در شستشوی اولیه مهمترین قسمت، تثبیت اولیه الیاف است. برای الیاف پشم از تثبیت گرم و سرد مرطوب استفاده می گردد و این تثبیت در دستگاه پخت انجام می شود به طوری که پارچه به صورت عرض باز و صاف به درون دستگاه پخت تغذیه شده، سپس حوضچه ای که پارچه به صورت رول درون آن قرار گرفته از آب و بخار با دمای ۶۰-۸۰ درجه سانتی گراد پر می شود. در این محدوده دمایی یک پیک جذب رنگ برای الیاف پشم وجود دارد و برای جلوگیری از مهاجرت رنگ، از الیاف تیره به الیاف روشن، در پارچه هایی که از الیاف متضاد مثل سفید و مشکی تشکیل شده، از اسید استیک (pH=5) استفاده می شود. اسید استیک با نشستن بر روی سایت های رنگ پذیر الیاف پشم از اتصال رنگ های خارج شده به این سایت ها و ایجاد پیوند با آنها جلوگیری می کند.
پس از طی مدت زمانی معین ، پارچه از روی سیلندر دستگاه پخت تخلیه شده و بلافاصله برای ایجاد شوک حرارتی و تثبیت به درون حوضچه دوم که محتوی آب سرد است وارد می شود. این شوک به وجود آمده الیاف پشم را تثبیت نموده و این الیاف را برای مراحل بعدی آماده می کند.
برای الیاف پلی استر از تثبیت گرمایی در دستگاه استنتر استفاده می شود. چون الیاف پلی استر (PET) دارای زنجیره های بی شمار و ناهمگی اتیلن ترفتالات در شاخه اصلی می باشد، می بایست تعداد این زنجیره ها را کاهش داده و به تعدادی همگن در طول زنجیره اصلی رسانید. برای این منظور می بایست تعدادی از شاخه های جانبی اضافی را شکسته تا تعداد زنجیره ها به تعدادی همگن نزدیک شود. این مسئله برای پارچه های سفید از اهمیت بیشتری برخوردار است، زیرا سایت های رنگ پذیر الیاف پلی استر بر روی همین شاخه های جانبی مستقر می باشند و تا همگنی این شاخه ها باعث جذب نایکنواخت رنگ بر روی الیاف و در نتیجه پارچه می شود که این موضوع با مقایسه دو نمونه پارچه رنگ شده که یکی قبل از رنگرزی ترموفیکس شده و دیگری ترموفیکس نشده کاملا قابل ملاحظه میباشد.
از طرف دیگر برای تثبیت ابعادی پارچه می بایست در دستگاه استنتر با کشش طولی و عرضی ابعاد پارچه را برای طی مراحل بعدی تکمیل آماده کرد. تثبیت ابعادی و شکستن زنجیره های الیاف پلی استر فقط در صورتی امکان پذیر است که زنجیره های پلیمری الیاف پلی استر (PET) نرم شده تا این تغییرات بر روی آنها امکان پذیر باشد.
با توجه به اینکه دمای کریستالی یا بلوری شدن Tc وابسته به نوع الیاف پلی استر بین ۲۰۰ – ۱۶۰ درجه سانتی گراد متغیر است و دمای دستگاه استنتر را بر اساس نوع الیاف تنظیم نموده و مرحله تثبیت ابعادی و همگن سازی زنجیره های الیاف پلی استر را انجام می دهیم (Tg
تصویر شماره(۱) – دستگاه پخت

شستشوی ثانویه
یکی از نکات مهم در پارچه های تولید شده از الیاف طبیعی، جمع شدگی طولی و عرضی منسوج و خارج شدن از ابعاد اصلی می باشد. همانطور که می دانیم سطح الیاف پشم از فلس تشکیل شده و وجود این فلس ها باعث درگیری الیاف با هم و در نهایت جمع شدگی توده الیاف می شود. جمع شدگی الیاف درون پارچه فاستونی در جهت طول و عرض یک عدد ثابت است. اگر در هنگام تکمیل این جمع شدگی را اعمال کنیم، از آنجایی که پارچه حداکثر جمع شدگی را در طول عملیات تکمیل داشته، در هنگام استفاده کمترین جمع شدگی را از خود نشان می دهد.
در مورد الیاف پشم بهترین روش اعمال این جمع شدگی در جهت طول و عرض با استفاده از روش های فیزیکی و با استفاده از فشار غلتک های پلی اتیلنی در ماشین های شستشوی طنابی می باشد که هم جمع شدگی ایده آل را ایجاد کرده و هم کمترین آسیب و خرابی به پارچه و الیاف وارد میشود.


تصویر شماره (۲) – دستگاه استنتر

۱) منطقه انتقال گرما
۲) فن انتقال گرما
۳) موتور فک های متحرک
۴) نازل های انتقال گرما
۵) سیلندر استیل
۶) منطقه جداکننده طبقات استنتر
۷) منطقه خنک کننده پارچه
مهمترین عملیات شستشوی پارچه های فاستونی در قسمت شستشوی ثانویه است که در دستگاه های شستشوی طنابی صورت می گیرد. دستگاه طنایی از دو قسمت سینی و حوضچه شستشو تشکیل شده است. در گذشته بدنه دستگاه از جنس چوب بود ولی در حال حاضر بیشتر از جنس استیل ساخته می شود. در بالای سینی دو عدد غلتک بزرگ فولادی که توسط لایه ای به اندازه ۱۵-۱۷ میلیمتر از جنس پلی اتیلن فشرده روکش شده است قرار گرفته که وظیفه شستشو و اعمال نیروهای فیزیکی برای درگیر کردن الیاف پشم را به عهده دارد.
پارچه های بافته شده با طول مشخص و یکسان به صورت طنابی به درون ماشین تغذیه می شوند. فرآیند شستشوی ثانویه (طنابی) نیز همانند شستشوی اولیه از آبشور اولیه، شستشو و آبشور نهایی تشکیل شده است اما فاکتورهای موثر در شستشوی نهایی (دما، زمان، فشار غلتک، نوع صابون، مقدار صابون و pH) قوی تر از شستشوی اولیه می باشد و علت تشدید این المان ها نیز در تفاوت اهداف دو نوع شستشو است. همانطور که پیشتر عنوان شد، هدف از شستشوی اولیه تخلیه تنش ها و مواد موجود در سطح الیاف است اما هدف از شستشوی ثانویه اعمال جمع شدگی طولی و عرضی و کمک به تثبیت ابعادی پارچه و بهبود زیردست منسوج می باشد.
پس از اتمام مرحله شستشوی طنابی و تخلیه پارچه ها از دستگاه برای صاف کردن سطح پارچه و برطرف نمودن خطوط ایجاد شده در سطح پارچه (شکستگی طولی) براثر اعمال نیروی فیزیکی یک مرحله پخت با دمای ۷۰- ۶۰ درجه سانتی گراد به بهبود کیفی پارچه و کاهش خرابی کمک شایانی می کند.
پس از اتمام مراحل فوق پارچه ها در دستگاه استنتر با دمای ۱۴۰-۱۲۰ درجه سانتی گراد خشک شده و جهت ارسال به مراحل بعدی تکمیل آماده می شوند.


تصویر شماره (۳) – دستگاه شستشوی طنابی

(A) منطقه ورودی پارچه در دهانه غلتک ها
(B) غلتک های کمکی (تنظیم کننده ی میزان پیچش در پارچه)
(C)شستشوی طنابی در حالت عادی
(D)شستشوی طنایی با شدت بیشتر

نکته:
میزان جمع شدگی طولی و عرضی برای پارچه های فاستونی با توجه به طرح بافت، نمره نخ، نوع تکمیل مورد نظر و… متفاوت می باشد، اما به طور میانگین می بایست در جهت عرض% ۶-۸ و در جهت طول% ۵-۴ نسبت به طاقه خام (قبل از تکمیل) برای طاقه های ٪۴۵ پشم – %۵۵ پلی استر جمع شدگی داشته باشیم.

منابع
[۱] Wool Fabric Finishing by H-K Rouette & G.Kittan.
[۲] Finishing & Wool Fabric Properties Edited by P.R.Brady.

ممکن است شما دوست داشته باشید
ارسال یک پاسخ

آدرس ایمیل شما منتشر نخواهد شد.