راهبردهای آلمان برای پیشتازی در صنعت ماشین سازی

رضا اسدی فرد۱ ، فاطمه کنعانی۲

1. هیئت علمی پژوهشکده مطالعات فناوری ریاست جمهوری و مدیر برنامه حمایت از توسعه بازار ماشین‌آلات صنعتی پیشرفته ساخت داخل
2. پژوهشگر پژوهشکده مطالعات فناوری ریاست جمهوری

 

صنعت ماشین‌سازی، به‏عنوان بستری برای به‌کارگیری فناوری‌های پیشرفته از جمله الکترونیک، روباتیک، مواد پیشرفته و نرم‌افزار، موتور محرکی برای توسعه صنعتی کشورهای پیشرو بوده‏است. در این میان، آلمان، رتبه‌ی دوم صادرات (پس از ژاپن) و رتبه‌ی سومِ واردات (پس از چین و آمریکا) ماشین‌آلات را به خود اختصاص داده است. برخی از راهبردهای درس‌آموز آلمان در توسعه صنعت ماشین‌سازی که این کشور را به قطب صنعتی اروپا و یکی از پیشتازان این صنعت در جهان تبدیل کرده، به شرح زیر می‏باشد:

نوآوری در محصول و تجارت

طبق گزارش ارائه‌شده در سال ۲۰۱۹، آلمان با به‌کارگیری مهندسی نوآورانه، توانسته ۱۶ درصد تجارت ماشین‌آلات جهان را از آنِ خود کند. درواقع، یکی از نکات کلیدی این کشور برای موفقیت در این حوزه، توجه و سرمایه‌گذاری در نوآوری و تحقیق و توسعه است. صاحب‌نظران معتقدند که بدون نوآوری، نمی‌توان آینده‌ مطلوبی را برای صنعت متصور شد و صنعت ماشین‌آلات و تجهیزات نیز یکی از نوآورانه‌ترین بخش‌های اقتصاد آلمان محسوب می‌شود. به‌طور متوسط، از سال ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۶، ۵ تا ۶ درصد هزینه‌های آلمان در صنعت ماشین‌سازی، مربوط به نوآوری بوده و خوشه‌های نوآوری متعددی در این کشور شکل‌گرفته‌اند.

همین امر موجب شده تا در سال ۲۰۱۶، آلمان، پیشروی نوآوری در اروپا شناخته شود و با صرف هزینه ۸۴ میلیارد یورو در حوزه تحقیق و توسعه، در سال ۲۰۱۴  نیز به‌عنوان برترین کشور تحقیقاتی اروپا معرفی گردد. البته شواهد آماری نشان می‌دهد که سازندگان ماشین‌آلات در آلمان علاوه بر نوآوری محصول، درزمینه‌ی تجاری‌سازی فناوری‌ها هم خوب عمل کرده‌اند و یکی از دلایل عمده این موفقیت، آگاهی از نیازهای بازار بوده است.

توجه و سرمایه‌گذاری در بازار خارجی

توجه به بازار خارجی و بین‌المللی بودن صنعت ماشین‌سازی، از مهم‌ترین عوامل رشد این صنعت در کشور آلمان است؛ به‌طوری‌که در حال حاضر، ۷۹ درصد تراکنش این صنعت، از صادرات بوده و با پایه تولید قوی، مدیریت هزینه و در اختیار داشتن نیروی انسانی با استعداد، با رقبای بزرگی همچون امریکا و ژاپن، رقابت می‌کند. در حال حاضر، آلمان، مطمئن‌ترین کشور اروپایی برای سرمایه‌گذاری در حوزه ماشین‌آلات بوده و ۲۳درصد پروژه‌های بین‌المللی را به خود جذب کرده است.

نیروی کار ماهر و اصلاح قانون کار به نفع تولید

طبق آخرین آمار موجود، در سال ۲۰۱۴، ۵۲ درصد نیروی کار این کشور را صنعتگران ماهر تشکیل داده‌اند، با این‌حال، در مقایسه با سایر کشورهای پیشرو در صنعت، کمترین نرخ رشد دستمزد را داشته و از سال ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۵ نرخ دستمزد تنها به میزان ۲.۳ درصد افزایش‌یافته است. همین سطح دستمزد پایدار و نرخ بهره‌وری بالا، یکی دیگر از جذابیت‌های سرمایه‌گذاری در آلمان است. علاوه بر این، از سال ۲۰۰۳، در قراردادهای استخدام، انعطاف بیشتر و برای دریافت «پرداخت‌های کمکی در زمان بیکاری»، شرایط سخت‌تری در پیش‌گرفته است.

سیستم آموزشی ترکیبی علمی- مهارتی

آلمان یکی از نقاط شناخته‌شده درزمینه‌ی آموزش‌های باکیفیت مهندسی مکانیک است. یکی دیگر از ویژگی‌های سیستم آموزشی آلمان، ارائه‌ برنامه‌های آموزشی دوگانه کارآموزی است که نقاط قوت آموزش کلاسی و مهارت‌آموزی حین کار را ترکیب می‌کند و بیش از ۷۰ درصد کارآموزان را در صنایع مبتنی بر تولید به استخدام می‌گیرد.

شفافیت بازار و کسب‌وکار

از دیگر جذابیت‌های سرمایه‌گذاری خارجی در این کشور، باز بودن و شفافیت بازار و کسب‌وکار آن است. قانون آلمان، تمایزی بین سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی برای سرمایه‌گذاری قائل نمی‌شود. همچنین به گزارش انجمن اقتصاد جهانی (WEF)، آلمان یکی از بهترین کشورها از نظر امنیت عملیاتی و برنامه‌ریزی است. اختیارات قانونی این کشور در عمل بسیار بالا بوده و سیستم حقوقی آن، به‌عنوان یکی از کارآمدترین و مستقل‌ترین سیستم‌های حقوقی کشورهای جهان است و مالکیت فکری در این کشور به‌خوبی رعایت می‌شود.

حمایت‌ها و ابزارهای تشویقی دولت

در کنار سیاست‌های فناوری و نوآوری، دولت آلمان از ابزارهایی برای تشویق شرکت‌ها به تجارت بین‌الملل و صادرات استفاده می‌کند. از قدیمی‌ترین این ابزارها، حمایت از برگزاری و حضور شرکت‌ها در نمایشگاه‌های بین‌المللی است. همچنین تشویق راه‌اندازی شرکت‌های جدید فناوری‌بنیان و همکاری میان شرکت‌ها از طریق ایجاد کارگروه‌ها یا گروه‌های تبادل تجربیات، مشاوره درباره‌ی الزامات و گام‌های ورود به روابط بین‌المللی کسب‌وکار، کمک به برقراری ارتباط با شرکای بین‌المللی، و تشکیل اتاق‌های دوجانبه‌ی صنعت و تجارت در خارج از کشور از جمله ابزارهای تشویقی است که دولت آلمان برای تقویت صنعت خود استفاده می‌کند.

همکاری صنعت با دانشگاه‌ها

ارتباط نزدیک شرکت‌های سازنده‌ی ماشین‌آلات با دانشگاه‌ها و موسسه‌های تحقیقاتی، موجب رونق فزاینده‌ی تحقیق‌وتوسعه در این صنعت شده‏است. ایجاد فضای رقابت برای ترغیب تعامل و تبادل دانش میان دانشگاه‌ها و شرکت‌ها، برنامه‌های مشوق شکل‌گیری خوشه‌ها در حوزه‌های خاص فناوری، ایجاد توانمندی‌های میان صنعتی (توانمندی‌های چندگانه) و رقابت میان خوشه‌های مرز دانش، ازجمله زمینه‌های ایجادشده برای تقویت این بخش‌هاست.

تسهیل گردش اطلاعات

از نظر تمرکز جغرافیایی، خوشه‌ها و شرکت‌های فعال صنعتی این کشور در مناطقی جایابی شده‌اند که تبادل اطلاعات تسریع شود و در زمان و هزینه‌ها صرفه‌جویی شود و استقرار شرکت‌های ساخت‌وتولید در شبکه‌های متراکم منطقه‌ای در کنار تأمین‌کنندگان و رقبایشان، موجب شده تا جریان دانش تسهیل شود.

وجـود سازمان‌های تقویت‌کننده‌  نوآوری صنعتی

وجود واسطه‌هایی بین دولت و شرکت‌ها مانند انجمن‌های تجارت، کنسرسیوم‌های تحقیقات صنعتی مشترک، انجمن‌ها و مراکز تحقیقات صنعتی، تعاونی‌های صنعت-دانشگاه و کمیته‌های مشاوره‌ی فنی، کمک بسزایی به چرخش چرخ ماشین‌سازی آلمان کرده است.

 

کلام آخر آنکه تجربه آلمان نشان می‌دهد که با تمرکز بر یک رشته صنعت و برنامه‌ریزی برای تک‌تک زنجیره‌های ارزش آن و اجرای برنامه‌های مستمر مالی می‌توان پیشتازی در آن حوزه صنعتی را محقق کرد. صنعت ماشین‌سازی آلمان با بیش از ۳۵۰ میلیارد دلار صادرات سالانه، بیش از ۷ برابر صادرات نفت ایران درآمد برای این کشور اروپایی دارد که از نظر جمعیت تقریباً مشابه ایران است.

قابلیت اصلی مورد نیاز در صنعت ماشین‌سازی، نیروی انسانی متخصص در حوزه‌های مهندسی است که خوشبختانه کشور ما از آن بهره مند است و استفاده از این قابلیت بزرگ نیازمند داشتن یک برنامه در سطح ملی برای توسعه صنعت ماشین‌سازی است.