تحلیلی بر تحولات دنیای منسوجات بی بافت

لطفاً توضیحاتی درخصوص نحوه شکل‌گیری کمیته تخصصی بی‌بافت در انجمن صنایع نساجی ایران بیان فرمایید؟
بیش از یک سال است که انجمن صنایع نساجی ایران کمیته‌های تخصصی را به همت دبیر کل محتدم انجمن جناب آقای مهندس نیلفروش زاده و همچنین با حمایت و راهبری هیئت مدیره محترم انجمن ایجاد کرده است. یکی از کمیته‌های تخصصی انجمن صنایع نساجی ایران، کمیته نانوون یا بی بافت است. نانوون جزء جدیدترین شاخه‌های صنعت نساجی است. البته لازم به ذکر است که در صنعت منسوجات بی‌بافت، کشور ما بسیار ریشه‌دار است و اولین شاخه‌های منسوجات بی‌بافت یعنی نمد در ایران ریشه چند هزار ساله دارد.
وقتی از صنعت فرش یا هنر میناکاری صحبت می‌کنیم، همه ی دنیا ایران را به عنوان مرجع می‌شناسند و به عنوان یک صنعت اصیل به آن نگاه می‌کنند. وقتی صحبت از فرش ایران به میان می‌آید، مخاطبین انتظار اصیل‌ترین، با کیفیت‌ترین و گران‌ترین کالا را دارند. در بحث بی بافت نیز هم چنین چیزی در ذهن ما وجود دارد و نیاز است که ما نشان دهیم که در این صنعت ریشه دار هستیم. اگر به این اصالت‌ها تکیه کنیم، می‌توانیم کالایی با ارزش‌افزوده بسیار بالا، چه از نظر تکنولوژی و چه از نظر اصالت کالا ارائه کنیم. برای مثال کفپوش‌هایی که بر اساس تکنولوژی نانوون در آینده تولید خواهند شد و مهر اصالت روی آنها زده می‌شود، می‌توانند در کنار سایر محصولات اصیل ایرانی در دنیا عرضه شوند و ارزش‌افزوده‌ای که مربوط به بخش اصالت کالا است را به خود تخصیص دهند، ولی در حال حاضر این صنعت چنین جایگاهی را ندارد. از این رو کمیته بی بافت به منظور بررسی تخصصی‌تر این بخش از صنعت، شناسایی پتانسیل‌های موجود در آن و یادآوری جایگاه این بخش مهم از صنعت در انجمن شکل گرفت.

جایگاه منسوجات بی بافت در دنیا به چه صورت است؟
اخیراً گزارشی به دست من رسید که مربوط به سال ۲۰۱۹ است و در مورد وضعیت شرکت‌های برتر جهان در زمینه بی بافت‌ها است. در این گزارش ۴۰ شرکت بزرگ دنیا را را مورد بررسی قرار داده بودند و اطلاعات استخراج شده از آن بسیار جالب است. بزرگ‌ترین شرکت نانوون جهان، شرکت BerryGlobal است که درآمد سالیانه آن دو و نیم میلیارد دلار است. دومین شرکت، Freudenberg است که شرکتی بسیار بزرگ با درآمد سالیانه ۲ میلیارد و ۱۷۰ میلیون دلار است. این شرکت آلمانی مخترع منسوجات بی بافت‌ متعددی است و در ابداعات پیشرو است. شرکت Ahlstrom با رتبه سوم؛ درآمد سالیانه‌ای معادل یک میلیارد و ۴۰۰ میلیون دلار، شرکت Kimberly Clark با درآمد ۱.۳ میلیارد دلار در جایگاه چهارم و پنجمین شرکت، شرکت Dupont با درآمد یک میلیارد دلار در سال است. کوچک‌ترین شرکت در بین این ۴۰ شرکت، شرکت Unitech ژاپن است که ۱۰۴ میلیون دلار فروش داشته است. بزرگ‌ترین شرکت چینی موجود در این لیست در رتبه شانزدهم دنیا قرار دارد که ۳۸۵ میلیون دلار فروش داشته و شرکت Hassan Group ترکیه با ۱۸۴میلیون دلار فروش در رتبه بیست و هشتم قرار دارد. لازم به ذکر است که سایر کشورهای موجود در لیست نیز عمدتاً کشورهای اروپایی و غربی هستند. اگر شما به مجموع فروش این ۴۰ شرکت نگاه کنید، چیزی در حدود ۲۸ میلیارد دلار در سال فروش داشتند.
در سال ۲۰۲۰ با شیوع ویروس کرونا شرایط تغییر کرد و صنعت بی‌بافت را در بعضی از زمینه‌ها مانند Spunbond و Meltblown، به شدت تحت تاثیر قرار داد، به طوری که صف‌های فروش شش ماهه و یک‌ساله برای شرکت‌هایی که فروشنده و تولیدکننده ماشین‌آلات بزرگ این رشته هستند ایجاد شد. در ایران هم شرکت‌ها، به خصوص در بخش Meltblown تلاش‌های خوبی کردند. برخی از آن‌ها تجاری‌سازی هم شدند ولی عمدتاً بازار در اختیار چندین شرکتی است که ماشین‌آلات را از قبل سرمایه‌گذاری کرده بودند و چندین شدکت نیز اخیراَ خطوط جدیدی نصب و راه اندازی نموده اند. البته کیفیت و یکنواختی تولیدات آنها به کشورهای اروپایی نمی‌رسد ولی اختلاف قیمت بسیاری دارند.

پتانسیل های موجود در بخش بی‌بافت چیست؟
پتانسیلی که این بخش به تنهایی دارد، بسیار بالاست. نکته بسیار مهم این است که در سومین گام تولید می‌توان به محصول می‌رسید. گام اول پالایشگاه ها هستند، گام دوم پتروشیمی‌ و گام سوم صنعت بی بافت است. درصد نانوون‌های طبیعی که در آنها از پشم و پنبه استفاده می‌شود، بسیار کمتر از نانوون‌های مصنوعی است و اگر دولت روی این حوزه کار کند آبشار ارزش افزوده ایجاد می‌شود. یعنی به جای این که محصولات پتروشیمی‌ را با سختی فراوان صادر کرده و پول آن را با سختی بیشتر به دست آوریم، اگر دولت تمرکز بیشتری روی این سرفصل داشته باشد، باتوجه به گزارشی که پیش‌تر به آن اشاره شد، سرمایه‌گذاری روی آن به واسطه ارزش افزوده بالایی که دارد، کاملاً توجیه اقتصادی دارد.

عمده کاربرد و مصارف بی‌بافت‌ها چیست؟
منسوجات فنی و نانوون‌ها یک شاخه بسیار گسترده‌ی میان رشته‌ای هستندکه نیازمند کار گروهی می‌باشند. تقریباً در هر جایی که صحبت از مهندسی است، منسوجات فنی در آنجا حضور دارند. در بخش ساختمان که یک ابر صنعت در دنیا و محرک صنایع دیگر به شمار می‌رود، منسوجات فنی در بخش عایق، سبک‌سازی ساختمان، مقاوم‌سازی ساختمان، ارزان‌سازی ساختمان، افزایش کارایی، صنعتی‌سازی و سریع‌سازی ساختمان‌ها و … حرف زیادی برای گفتن دارد. علاوه بر صنعت ساختمان، در کشورهای پیشرفته دنیا، این صنعت خودرو است که تمام صنایع را با خود جلو می‌برد. در این صنعت هم منسوجات فنی در بخش فیلتراسیون، عایق، مقاوم‌سازی، سبک‌سازی و … حرف برای گفتن دارند. در هر صنعت دیگری هم مثل حمل‌و‌نقل ریلی، هوایی و دریایی، در بخش جاده‌سازی و راه‌سازی، پزشکی و… رد پای بی‌بافت‌ها به چشم می‌خورد.
یکی از زیبایی‌ها و جذابیت‌های این رشته این است که شما با یک صنعت پویا، در حال رشد و در حال توسعه مواجه هستید. کسانی که به خلاقیت، نوآوری و کار گروهی علاقه مند هستند می‌‌توانند به خوبی در این رشته فعالیت کنند. در آینده هم قطعاً رشته نانوون و منسوجات فنی در ساخت داخل و توسعه اقتصادی می‌تواند کمک کند.

وضعیت صنعت بی‌بافت در ایران به چه صورت است و چه ظرفیت‌ها و خلاءهایی در آن وجود دارد؟
در حال حاضر حدود ۷۰ کارخانه فعال در حوزه محصولات بی‌بافت در داخل کشور وجود دارد که روی بخش‌های مختلف بی‌بافت کار می‌کنند. از جمله نیدل پانچ، اسپان باند و اسپان لیس. در شاخه اسپان لیس حدوداً چهار کارخانه فعال وجود دارد که روی عرض‌های مختلف کار می‌کنند و عمدتاً از تکنولوژی‌های خوب اروپایی استفاده می‌کنند و توانمندی بالایی دارند.
بی‌بافت‌ها دنیای بسیار گسترده‌ای دارند، مثلاً در زمینه فیلتراسیون، نگین رز در بخشی از محصولات تولیدی خود در بازار پیشرو است، اما هنوز پتانسیل‌های زیادی وجود دارد. برای مثال در زمینه منسوجات بی‌بافت بسیار ظریف در ایران خلایی وجود دارد و هنگامی‌که در مورد الیاف میکرو صحبت می‌کنیم، تکنولوژی تولید الیاف میکرو را نداریم و خطوط الیاف‌سازی داخلی بیشتر در زمینه الیاف معمولی سرمایه‌گذاری کرده‌اند. از سوی دیگر، ظرافت و مولتی فانکشن بودن الیاف یکی از بخش‌هایی است که نیاز به سرمایه‌گذاری بیشتر در آن احساس می‌شود. در واقع جداسازی مولکولی در فیلتراسیون یکی از بخش‌هایی است که به منسوجات بی‌بافتی با ظرافت و دقت بالاتر نیازمند است.
یکی دیگر از شاخه‌هایی که نیاز است صنعت ما به سمت آن برود، بی‌بافت‌های مولتی فانکشن هستند. یعنی منسوجات بی‌بافتی که چند منظوره و یا چند عملکردی هستند و چندین کار را همزمان انجام می‌دهند؛ همچون کاغذ‌های تخصصی فیلتراسیون کا که در صنعت فیلتراسیون استفاده می‌شوند.
بخش دیگری از منسوجات بی‌بافت که جای آن در کشور خالی است مربوط به حوزه راه و ساختمان است، مانند ژئوتکستایل ها و … که هنوز ظرفیت خالی بسیاری برای آن وجود دارد. در کشور چین ابر پروژه هایی اجرا شده که شگفت انگیز است و شاید معجزه‌ی مدیریت باشد اما یکی از پایه‌های اصلی که باعث می‌شود آنها با این سرعت راه‌سازی، پل‌سازی، تونل‌سازی و … را در کشور خود پیش ببرند، همین دانش ژئوسینتتیک و دانش فنی است که روی آن ایجاد کرده‌اند. انجام چنین پروژه های عظیمی، نیازمند شرکت‌های تخصصی بزرگی است که توانایی مالی، تحقیقاتی و اجرایی داشته باشند تا تامین به موقع انجام شود. بنابراین کار گروهی بسیار منسجم لازم است. در آینده ایران هم ناخودآگاه به این سمت پیش می‌رود و بخش های اجرایی ما باید به صورت واقعی و بدون حمایت بخش نفت به کار خود ادامه دهند و در این دنیا رقابت کنند. در بحث فیلتر، ما در رقابت سخت و شانه به شانه با شرکت‌های عظیم چینی و اروپایی هستیم و چون عمیق و تخصصی کار کرده ایم، اعتماد مشتریان را جلب کرده ایم.

سرمایه‌گذاری در این بخش نیازمند چه زیرساخت‌هایی است و چگونه می‌توان در عرصه بین‌الملل به رقابت پرداخت؟
در بحث سرمایه‌گذاری، اگر ما بخواهیم با شرکت‌های مطرح دنیا رقابت کنیم، باید ابتدا بستر مورد نیاز را ایجاد نماییم. بنابراین قبل از این که وارد سرمایه‌گذاری شویم، باید مقیاس سرمایه‌گذاری اقتصادی را متوجه شویم. اکثر قسمت‌ها در داخل کشور در حال حاضر اشباع هستند. در بخش موکت نیدل پانچ، باید شرکت‌های بزرگ و مطرح دنیا را الگو قرار دهیم. از آنجایی که ما تکنولوژی جهانی را ندیده‌ایم عمده فروش ما در موکت نیدل پانچ به کشورهای افغانستان، عراق و پاکستان محدود می‌شود. ما با صادرات به این کشورها نمی‌توانیم ادعا کنیم که جهانی شده‌ایم. جهانی‌شدن زمانی است که بتوانیم در تمام کشورهای دنیا حرفی برای گفتن داشته باشیم. برای مثال صنعت پتروشیمی ‌ما در بازارهای جهانی مطرح است و برای همین می‌تواند فروش داشته باشد. در بحث کفپوش کشور بلژیک به عنوان رفرنس است. پس برای سرمایه‌گذاری در این حوزه، ابتدا باید مقیاس جهانی، حجم تولید و حجم بازار قابل دسترس را تعریف کنیم.
همان‌طور که قبلاً گفته شد صنعت نانوون سومین گام بعد از نفت و پتروشیمی‌است. اگر ما در صنعت نانوون سرمایه‌گذاری منسجمی‌انجام دهیم، مثلاً شرکت‌های بالای ۱۰۰ میلیون دلار را به صورت مستقل و یا به صورت ادغام شرکت‌های موجود ایجاد کنیم و توانایی‌های پراکنده‌ای که در بین شرکت های داخلی وجود دارد تجمیع کنیم، می‌توانیم با حرکتی منسجم وارد بازارهای جهانی شویم.
پیش بینی من این است که طی مدت کوتاهی شرکت‌هایی که اسپان باند تولید می‌کنند، اگر نتوانند راهی برای صادراتشان پیدا کنند گرفتار می‌شوند. بنابراین در بخش سرمایه‌گذاری ما باید به سمت محصولاتی برویم که برای رسیدن به آنها به تلاش تحقیقاتی نیاز بوده باشد. مثلاً در مورد اسپان باند، به سرعت می‌توان کارخانه‌ای را راه‌اندازی نمود. سهولت دستیابی به این تکنولوژی نشان می‌دهد که رقبای شما نیز به همان آسانی می‌توانند وارد این بازار شوند، در نتیجه با تعدد رقبا مواجه هستیم. حال آنکه چنانچه در زمینه کالایی به مدت چند سال تلاش و تحقیق کرده باشید، رسیدن به آن برای سایرین سخت و هزینه‌بر است. به این منظور اگر مراکز تحقیقاتی و پژوهشی و کارخانه‌های نوآوری، در این زمینه‌ها مطالعه و تحقیق کنند، برای مثال در زمینه فیلتراسیون که دنیایی بسیار گسترده است، شرکت های خارجی نمی‌توانند به سادگی وارد بازار ما شوند.
شاید یکی از راه های توسعه سرمایه‌گذاری در بخش بی بافت این باشد که ما به حلقه زنجیره جهانی وصل شویم، چون اگر بخواهیم محصولاتمان را در اروپا بفروشیم حتماً باید رجیستر شده باشیم و تاییدیه داشته باشیم. به این ترتیب با اتصال به شرکت‌های مطرح که تاییدیه‌های لازم را دارند و تحت لیسانس آنها کار کردن منجر به توسعه بازار آنها در کشور می‌شویم. تنها کاری که باید انجام دهیم این است که کالایی با همان کیفیت و قیمت پایین‌تر به آن زنجیره عرضه کنیم و به این ترتیب وارد شبکه شویم و بعد از اینکه چندسال با این برندهای معتبر جهانی کار کردیم، می توانیم پایه‌ریزی لازم جهت توسعه برندهای خودمان را انجام دهیم. روشی که بسیاری از کشورهای جهان در زمینه توسعه بازار انجام دادند.