مباحث کاربردی در رنگرزی با رنگزاهای گوگردی ، حضور محترم مهندس استاد

مباحث کاربردی در رنگرزی با رنگزاهای گوگردی

مهندس امیر استاد

مدیرعامل شرکت رزفام تجارت

– رنگزاهای گوگردی به چند نوع طبقه‌بندی می‌شوند و از چه ویژگی‌هایی برخوردار می‌باشند؟

به طور کلی، رنگزاهای گوگردی را می‌توان در دو بخش محلول و نامحلول طبقه‌بندی نمود که تفاوت هریک در میزان حلالیتشان در آب می‌باشد. بدین صورت که، رنگزاهای گوگردی محلول، قابلیت حلالیت در آب را دارند ولی، قبل از احیا شدن میل جذبی به سلولز ندارند. رنگزاهای گوگردی نامحلول، در آب نامحلول بوده و یا از حلالیت بسیار کمی در آب برخوردار می‌باشند که در اثر ترکیب با محلول سولفید سدیم(احیاکننده)، می‌توانند در آب حل شوند.

از ویژگی‌های مهم این رنگزا، می‌توان به ثبات نوری نسبتاً مطلوب آن اشاره نمود و با وجود اینکه، این دسته از رنگزاها ثبات سایشی ایده‌آلی ندارند؛ اما می‌توان همین خصوصیت نامطلوب را به نقطه قوت تبدیل نمود. به عنوان مثال، در پوشاک مردانه همچون شلوار و پیراهن، از آنجایی که جذب رنگزا و کالا از نوع جذب سطحی است، در هنگام شستشو می‌توان از این نوع جذب بهره جست و با عملیاتی همچون سنگ‌شویی و استفاده از آنزیم‌های مختلف، کالایی با افکت‌های متنوع به بازار عرضه نمود و البته، به دلیل شیدهای خوبی که بعضی از آنها دارند، می‌توان البسه‌ای با رنگ‌های متنوع و مقرون به صرفه تولید کرد..

کاربرد این گروه از رنگزاها، بیشتر در شیدهای رنگی تیره همچون مشکی، قهوه‌ای، سرمه‌ای، زیتونی و …. است که البته نمی‌توان گفت که دارای شید رنگی محدود یا ناقصی هستند، چرا که رنگزاهای گوگردی دارای رنگ زرد، صورتی و … نیز می‌‌باشند. به عنوان مثال، از رنگزای گوگردی می‌توان یک نوع رنگ سبز خوشرنگ به نام سبز بیمارستانی را دریافت نمود که بسیار پرکاربرد در البسه بچه‌گانه است اما بیشتر در شید رنگی تیره از گوگردی استفاده می‌نمایند همانند مانتوهای زنانه به خصوص رنگ سورمه‌ای و جنس مخلوط پلی‌استر/پنبه که از ثبات شستشویی مناسبی برخوردار است.

 

– فرآیند رنگرزی این دسته از رنگزاها به چه صورت است؟

جهت رنگرزی توسط رنگزاهای گوگردی، ابتدا بایستی رنگزا با سولفور سدیم (سدیم سولفید) و همچنین آب داغ مخلوط شود تا به شکل محلول درآید. سپس، به کمک نمک عملیات جذب بین کالا و رنگزا صورت پذیرد و در نهایت، وارد حمام اکسیداسیون گردد تا رنگ دوباره بر روی پارچه به صورت نامحلول درآید.

در مورد رنگرزی با رنگزای گوگردی در شید رنگی مشکی، می‌توان به ازای هر درصد رنگ، از ۴/۱-۲/۱ برابر رنگ سولفور سدیم ۶۰% و ۸۰-۷۰ گرم بر لیتر نیز نمک استفاده کرد.  اگر سولفور مصرفی ضعیف‌تر بود، می‌توان میزان بیشتری را  به کار برد. مدت زمان درگیری رنگزا و نمک حدود ۴۵ دقیقه تا ۱ ساعت است که پس از آن، می‌توان عملیات شستشو  با آب سرد را انجام داد. البته در صورت استفاده از ژیگر، شستشو توسط دوسر آب سرریز سرد صورت می‌گیرد که پس از آن وارد حمام اکسیداسیون حاوی ۵ گرم بر لیتر آب اکسیژنه، ۱ سی سی در لیتر اسیداستیک در دمای ۵۵ تا ۶۰ درجه‌سانتی‌گراد به مدت ۲۰ دقیقه می‌شود.

 

– هنگام رنگرزی با رنگزای گوگردی به چه فاکتورهایی باید توجه نمود؟

یکی از فاکتورهای حائز اهمیت، توجه به مقدار سولفور است، البته به شرط آنکه سولفور مصرفی سالم باشد. بدین معنی که اگر سولفور در معرض هوا قرار گیرد، شروع به اکسید شدن می‌کند. در واقع، سولفور خودش را اکسید می‌کند و در نتیجه، قدرت آن کاهش می‌یابد به همین دلیل، جهت نگهداری سولفور، حتما باید درب بشکه یا کیسه، خوب بسته باشد و به هیچ وجه هوا وارد آن نگردد.

سفیدک زدن سولفور یا بلند شدن لایه نمکی از روی آن، نشان‌دهنده سولفور تقریباً ناسالم است و مصرف این سولفور، باعث ضعیف شدن رنگ می‌گردد یعنی، رنگ کاملاً لوکو نشده است؛ همچنین، اگر مقدار سولفور زیاد باشد، عملیات عکس صورت می‌پذیرد و لوکوی فوق احیایی ایجاد خواهد شد که در این شرایط، رنگ از حالت خود خارج می‌شود و جذب اسیدی صورت نمی‌گیرد و بدین ترتیب، مقداری از آن، از محیط خارج می‌شود. اگر مقدار سولفور هم کم باشد، رنگ لوکوی کافی را انجام نمی‌دهد و به علت کاهش قدرت رنگ، مقداری از آن از بین می‌رود و به عبارت دیگر، دورریز می‌شود. همراه با مقدار سولفور سدیم ذکر شده، می‌توان جهت کمک به تشکیل لوکوی محلول رنگزا، از مقدار ۵ گرم بر لیتر کربنات استفاده نمود. در صورت عدم استفاده از محلول و اکسید مناسب، هم ثبات تر و هم ثبات خشک فوق‌العاده کاهش می‌یابد. در نتیجه، اگر پس از شستشو،  پساب رنگی نباشد، در صورت سایش کالای رنگ شده با کالای دیگر، آن کالا را رنگی می‌کند.

 

– لطفاً به چند مورد از رنگزاهای گوگردی موجود در بازار اشاره بفرمایید.

انواع مختلفی از رنگزاهای گوگردی در بازار یافت می‌شود که هرکدام از آنها جهت مصارف خاص بسیار کارآمد می‌باشد تنها باید شناسایی گردند. یکی از این نوع رنگزاها، رنگ مشکی گوگردی با کدهای ۵۲۱ و ۵۲۲  از نوع چینی است که به ترتیب دارای ته رنگ آبی و ته رنگ قرمز است و معمولاً جهت مشکی کردن، از مخلوط این دو نوع رنگ (با نسبت یکسان) استفاده می‌گردد. از جمله رنگزاهای معروف گوگردی، رنگ سرمه‌ای با کد ۵۰۷ است که در اصل مخلوطی از رنگزای خمی-گوگردی است. جهت دستیابی به شید رنگی مطلوب توسط این نوع رنگ، اگر مقدار احیاکننده را ۵/۱ برابر درنظر بگیریم، باید نصف سولفور و نصف هیدروسولفید همراه با ۵ گرم کربنات هم استفاده شود. این نوع رنگزاها، به شکل پودری هستند که جهت حل کردن آن می‌توان از رنگزا، مقدار مشخصی سولفور،  هیدرو و کربنات استفاده نمود و به محض ریختن این مخلوط داخل آب جوش، فرآیند حل شدن صورت می‌گیرد. مراحل پس از رنگرزی هم دقیقاً شبیه به رنگزای مشکی است که باید از نمک در جذب و آب اکسیژنه برای اکسیداسیون استفاده کرد. به منظور دستیابی به رنگ‌های زیتونی و قهوه‌ای، درصد بیشتری رنگزا  نیاز است.

رنگ‌های الوان دیگری در گوگردی موجود است که جهت حل کردنشان باید سولفور را دو برابر رنگ استفاده نمود همچون زرد، قهوه‌ای، شکلاتی، سبز و زیتونی. این رنگ‌ها از شیدهای دیگری نیز برخوردارند مثل آبی شالی، صورتی و زرد لیمویی.

یک نوع رنگزای گوگردی محلول در بازار یافت می‌شود به نام هیدروزول که معمولاً جهت رنگرزی از دستگاه پداستیم استفاده می‌گردد. این نوع رنگزاها، پودری شکل هستند و جهت محلول شدن، باید از میزان سولفور کم استفاده شود. از سوی دیگر، در رنگزای سورمه‌ای ۵۰۷ می‌توان توسط سولفور و هیدرو، مقدار زیادی از ته رنگ قرمز آن را کاهش داد و رنگ آن را آبی‌تر نمود. جهت تیره کردن رنگ آن می‌توان از مشکیB گوگرد (۵۲۱) استفاده نمود. از آنجاییکه، این نوع رنگ‌ها مات هستند و از ثبات نوری بالایی برخوردار می‌باشند، می‌توان در رنگرزی پارچه‌های لباسی مردانه از نوع پنبه مورداستفاده قرار داد که بسیار مطلوب‌تر از رنگرزی با رنگزاهای مستقیم است. همچنین، از این رنگزا، می‌توان جهت رنگرزی پارچه‌های برزنتی چادرهای خیمه استفاده نمود. این نوع رنگزا، تا حدودی سبب تغییر زیردست می‌گردد.

 

– در عملیات شستشویی پس از رنگرزی، رعایت چه نکاتی ضروری است؟

هنگام استفاده از رنگزای گوگردی، شستشوی پس از عملیات رنگرزی از خود فرآیند مهمتر است. چرا که، اگر عملیات شستشو به نحو مطلوب صورت نپذیرد، رنگ باقیمانده به مرور زمان تبدیل به اسید سولفوریک می‌شود و موجب پوسیدگی پارچه و در نهایت، صدمه به بدن می‌گردد. به همین منظور، پس از رنگرزی و عملیات اکسیداسیون، بایستی توسط یک صابون مرغوب، به بهترین نحو ممکن کالا شسته شود. لازم به ذکر است که هنگام استفاده از رنگزای گوگردی، عملیات شستشویی زمانبری همچون راکتیو ندارد و با ۳۰  دقیقه جوشاندن می‌توان سولفور و رنگدانه‌های اضافی را از پارچه زدود و در رنگرزی با شید مشکی، استفاده از صابون نانیوئیک ایده‌آل‌تر است اما صابون کاتیونیک هم می‌تواند جهت این فرآیند مفید باشد. همچنین، استفاده از نرمکن‌های کاتیونی به دلیل تحت‌الشعاع قرار دادن ثبات سایشی پارچه، مصرفش مناسب نمی‌باشد.

 

– عملیات رنگبری به چه روشی صورت می‌گیرد؟

جهت رنگبری باید از (سولفور، کربنات، سود) و یا آب ژاول (کلر)  استفاده نمود؛ همچنین، از عدم وجود نرمکن باید اطمینان حاصل کرد تا بتوان به یک رنگبری مطلوب دست یافت. هنگام استفاده از آب ژاول‌ نباید دما از ۳۰ تا ۴۰ درجه سانتی‌گراد بالاتر رود؛ چرا که در دمای بالا، کلر تبدیل به اسیدکلریدریک می‌شود و منجر به خوردگی پنبه و در نهایت، پوسیدگی پارچه می‌گردد. لازم به ذکر است در حال حاضر، از نوع چینی‌ رنگ‌ها در بازار بیشتر مصرف می‌شود.

 

– رنگزاهای گوگردی با چه مشکلاتی مواجه هستند و جهت رفع آن، باید چه تدابیری را اندیشید؟

به طور کلی، رنگزاهای گوگردی از جمله رنگزاهای ارزان قیمت هستند که عملیات رنگرزی مقرون به صرفه‌ای را به همراه دارند؛ اما، از سوی دیگر، مشکل بوی سولفور موجود در این نوع رنگزا است که همین امر موجب می‌شود تا حتماً کارخانه در محیطی دور از مناطق مسکونی باشد.

رنگرزی با رنگ‌های گوگردی معمولاً در دستگاه ژیگر صورت می‌پذیرد؛ از این رو، هنگام ورود پارچه‌های شلواری سنگین دارای حاشیه بافت ضخیم  از درب باز ژیگر ، هوا از کنار پارچه ورود می‌نماید و تا حدودی باعث افزایش یا کاهش رنگ می‌شوند. جهت رفع این مشکل، می‌توان از ماده‌ای به نام اشتابی‌لیزر استفاده نمود که از پایدارکننده‌ها و فوق احیایی‌های رنگزاهای گوگردی می‌باشد و باید به گونه‌ای عمل نمود که از اکسیداسیون رنگزا هنگام ورود هوا به داخل دستگاه جلوگیری نماید.

از نکاتی که عدم رعایت آن می‌تواند موجب بروز مشکلات متعددی گردد، عدم توجه به سطح آب رنگرزی دستگاه ژیگر است که باید سطح آب بالاتری نسبت به سایر رنگزاها داشته باشد. به عنوان مثال، اگر در رنگرزی پنبه با رنگزای راکتیو، ۶۰درصد دستگاه را آب می‌گرفت، در رنگ‌های گوگردی باید۷۵ درصد ژیگر، آب رنگ باشد، طوریکه قرارگرفتن کالا در حمام رنگ و فاصله‌اش با غلتک ژیگر حداقل باشد.

از دیگر مسائل موجود در استفاده از رنگزای گوگردی، حساسیت در میزان مواد مصرفی است که کمبود آن در محیط باعث نایکنواختی می‌گردد و در کارخانجات باید به تراز بودن ژیگر، موازی بودن غلتک با خط افق و سطح فوندانسیون توجه نمود تا موجب اختلاف شید طرفین نگردد. هنگام رنگرزی پارچه گردباف در ماشین هاسپل، باید اولاً سطح آب بالا باشد و درب آن تا حدودی باز باشد تا جذب کامل انجام گردد؛ البته، مقدار جذب رنگ در هاسپل کمتر از ژیگر است و باید مقدار رنگ بیشتری مصرف شود.

 

– عملیات سنگ‌شویی کالاهای رنگرزی شده با رنگزاهای گوگردی به چه صورت است؟

عملیات سنگ‌شویی، با دو روش و دو نوع مواد انجام می‌گیرد. روش اول، آغشته‌سازی سنگ‌های پوکه به آب ژاول(کلر) و روش دوم، آغشته‌سازی به پرمنگنات می‌باشد. در روش اول، کالا را همراه با سنگ‌های آغشته شده به آب ژاول در ماشین سنگ‌شویی قرار داده، پس از مدت بیست دقیقه، کالا را خارج کرده و اضافات سنگ را می‌گیرند. پس از آن، کالا وارد حمام متابی‌سولفید و یا یک نوع قلیایی می‌‌گردد تا کلر آن زدوده شده و خنثی گردد و سپس آب‌کشی می‌کنند.

در روش دوم، کالا را با سنگ‌های آغشته به پرمنگنات در ماشین سنگ‌شویی ریخته و تحت عملیات خاص و مدت مشخص آن را خارج کرده و پس از هوادهی و گرفتن اثرات سنگ اضافی وارد حمام احیا که هیدروسولفید و یا اسیداگزالیک است، می‌نمایند و پس از پایان عملیات آب‌کشی می‌کنند.

لازم به ذکر است که درآینده‌ای نزدیک، در یک بخش خاص به بیان توضیحاتی مفصل از مبحث سیستم سنگ‌شویی پرداخته می‌شود.